In dit artikel zet ik uiteen waarom we het schrijven, schilderen, illustreren en ander creatief werk niet door robots moeten laten doen.
Creatief werk is leuk
Het is niet voor niets dat kinderen op school even mogen tekenen als ze hun opdrachten afhebben. En dat ze na ook buiten schooltijd knutselen, theaterstukjes opvoeren en verhaaltjes bedenken. Creatief werk is namelijk spelen, en spelen is leuk.
Dat was het tenminste, voordat het stemmetje in je hoofd zei dat dat wat je maakte ook goed moest zijn. Daardoor vind je het nu misschien niet meer zo leuk. Want het is best lastig als je iets in je hoofd hebt, en dat niet in één keer precies zo op papier kan zetten.
Dat is helaas hoe het werkt in het begin. Je moet oefenen om ergens beter in te worden. Maar de voldoening die je voelt als het wèl lukt, is het beste gevoel dat er is. Een gevoel dat je niet krijgt als je AI al het werk laat doen.
De kwaliteit is slecht
AI is trouwens ook niet goed in creatief werk. Want zelfs de meeste enthousiaste voorstanders van AI zullen het wel met me eens zijn dat je het schrijven voorlopig maar beter niet over moet laten aan generatieve AI-tools. Misschien is het een redelijke sparringpartner, maar het is geen goede schrijver. Steeds dezelfde zinnen en woorden, en teksten zo droog als een gekookte aardappel.
Eigenlijk moet je elke tekst tot op de letter controleren en redigeren voordat je het ergens voor gebruikt. De meeste mensen kunnen inmiddels wel zien dat het door een computer is geschreven, en ook bij afbeeldingen is het makkelijk te herkennen. Het bespaart je misschien wat tijd, maar bedenk wel dat het goedkoop en onprofessioneel over kan komen. Bovendien beroof je jezelf van de kans om je eigen persoonlijkheid te laten zien.
Het proces is het doel
Als je een schilderij of tekening maakt, dan maak je talloze beslissingen: welk materiaal je kiest, het kleurenpalet, waar je het licht vandaan laat komen en waar de schaduw valt, wat je laat zien en wat je juist weglaat. Tijdens het proces kom je steeds weer nieuwe dingen tegen die je van tevoren nooit had bedacht. Dat is ook zo bij het schrijven van een tekst: je komt altijd weer tot nieuwe inzichten die je van tevoren niet had kunnen voorzien.
Schrijven en tekenen is eigenlijk een manier van denken. Als je een afbeelding laat maken door zo’n AI-generator als Midjourney of een tekst laat schrijven door ChatGPT, dan neem je eigenlijk een ‘shortcut’ en kom je nooit tot diezelfde inzichten. Een beetje zoals alleen het antwoord opschrijven bij een wiskundetoets en de berekening niet laat zien. Het proces is juist waar de waarde ontstaat: waar je jouw stem vindt, waar je jouw stijl ontwikkeld.
Ik denk ook dat we, op de lange termijn, problemen gaan zien in onze collectieve cognitieve vaardigheden. Als we het denkwerk steeds uitbesteden, kunnen we het dan straks nog wel goed zelf? Als we steeds kiezen om af te snijden, vergeten we straks nog hoe we dat daarvoor eigenlijk deden.
Persoonlijkheid gaat verloren
Omdat je de voor de ‘afsnijroute’ gaat, ontwikkel je dus geen eigen stem. De waarde van creatief werk, zoals schrijven en kunst, is juist dat iedereen een uniek perspectief heeft. Mensen hebben een ziel, een geschiedenis, een persoonlijkheid. Een computer heeft dat niet. En door een stukje van je ziel bloot te leggen, kunnen mensen denken: oh, dit voel ik ook! Misschien voelen ze zich daardoor een beetje meer verbonden.
You think your pains and heartbreaks are unprecedented in the history of the world, but then you read. It was books that taught me that the things that tormented me were the very things that connected me with all the people who were alive, or who have ever been alive.
– James Baldwin
Als ik een creatieve opdracht doe in een groepsverband, bijvoorbeeld tijdens een workshop of vroeger in de klas, bekruipt me steeds weer de gedachte: ‘iedereen denkt dit, dit is de vanzelfsprekende route.’ Maar dat is eigenlijk nooit zo. Iedereen komt bij dezelfde opdracht steeds tot een compleet ander eindresultaat. Iedereen maakt andere keuzes. AI maakt juist een soort van ‘gemiddelde’ keuze en is per definitie afgeleid van al bestaand werk. Daardoor gaat alles op elkaar lijken.
Profiteren van het werk van kunstenaars
Er zijn ook de ethische bezwaren. AI is getraind op het werk van kunstenaars, ontwerpers en fotografen die daar vaak geen toestemming voor hebben gegeven. Zonder het werk van die makers zouden die programma’s niet bestaan.
Er wordt dus geprofiteerd van hun werk, maar ze zijn daar nooit voor betaald. Waarschijnlijk is er op lange termijn zelfs minder werk voor ze. Want ja, veel bedrijven voeren vaak nou eenmaal liever een paar ‘prompts’ in een machine voor een dan mensen een eerlijk loon betalen voor het creatieve werk dat ze doen. Het zal niet de eerste keer zijn dat juist de mensen die de waarde ergens voor hebben gecreëerd, daar niet alleen niets van terug zien, maar ook de dupe van worden.
De lijn tussen echt en nep vervaagd
Mijn moeder haakt graag. Ik liet haar laatst een foto zien van een gehaakte knuffel die ik had gevonden op Pinterest. Even later liet ze mij ook een foto zien van een haakwerkje dat ze op Facebook had gevonden. Ik zag alleen al snel dat het niet een echt gehaakt werkje was. Dat zag ik aan de manier waarop het licht niet uit één specifieke bron leek te komen en hoe de steken in elkaar overliepen.
Je merkt al dat bepaalde plekken op het internet overspoeld raken met generieke AI-content en bots. Pinterest, Google, Instagram, Reddit en dus blijkbaar ook Facebookgroepen waar mensen hun haakwerkjes laten zien. Daardoor worden die plekken niet alleen een beetje shit (zie ook: de enshittification van het internet), je weet daardoor ook steeds minder goed wat echt en nep is. En misschien is dat niet het einde van de wereld wanneer het gaat om haakwerkjes (hoewel ik dat ook heel stom vind), maar wel wanneer het voor dubieuzere praktijken wordt ingezet.
Kopie van kopie van kopie
Een van de problemen van AI is dat het per definitie niet origineel is. AI is altijd afgeleid van werk wat al bestaat en zal dus ook nooit met een originele oplossing komen. Het zal altijd voor de meest voor de hand liggende route kiezen.
Op dit moment is het ook moeilijk te herleiden wat de bronnen zijn achter een tekst die is geschreven door AI. Mensen kunnen AI gebruiken om artikelen te schrijven met foutieve informatie en doen alsof ze dat zelf hebben geschreven. Vervolgens kan AI die tekst weer gebruiken om nieuwe artikelen te schrijven. Zo kan misinformatie zich makkelijk verspreiden.
Het slurpt energie
In mijn dagelijkse leven maak ik elke dag keuzes die net even wat duurzamer zijn, om zo de verdere opwarming van de aarde te voorkomen. Want ja, ik wil hier nog wel even wat langer blijven leven, en ik wil ook graag dat het leefbaar blijft voor alle mooie mensen en dieren die onze planeet huisvest.
Maar we maken het onszelf wel moeilijk. We komen steeds weer met nieuwe technologieën die beloven ons leven makkelijker te maken. Of dat echt zo is betwijfel ik. Maar wat wel zeker is, is dat die innovaties het proces van klimaatverandering vaak nog verder versnellen. En ik vraag me steeds vaker af: is dat het waard?
AI slurpt namelijk energie. Als je Google verandert in iets als ChatGPT, zou Google evenveel energie nodig hebben als Ierland om te kunnen functioneren. Vooral afbeeldingen genereren kost bakken met energie. Afbeeldingen die een grafisch ontwerper, illustrator of fotograaf vast met heel veel liefde voor je had gemaakt.
En met alle nadelen die ik tot nu toe heb opgenoemd, denk ik: nee, het is het niet waard.
